ZARYS DZIEJÓW GMINY HORYNIEC-ZDRÓJ.                    

Horyniec – Zdrój jest dużą wsią, uzdrowiskiem, a także głównym ośrodkiem rozległej gminy posiadającej liczne walory rekreacyjno-wypoczynkowe. Większość osób odwiedzających po raz pierwszy Horyniec – Zdrój i jego centrum sądzi, że jest w mieście. To mylne przekonanie jest spowodowane podziałem osady na dzielnice (Miasteczko, Szwaby, Sioło itp.). Tymczasem nigdy nie posiadała ona praw miejskich. Jest położona w powiecie lubaczowskim, na Podkarpaciu, na pograniczu Płaskowyżu Tarnogrodzkiego i Roztocza Wschodniego. Jest najbardziej na wschód wysuniętym uzdrowiskiem statutowym w Polsce. Słynie z leczniczych wód siarczkowych i doskonałych borowin uchodzących za jedne z najlepszych w Europie.

Horyniec-Zdrój dziś

Do 6 lutego 1998 Horyniec miał jednoczłonową nazwę. Z dniem 7 luty 1998 roku na podstawie Rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 14 stycznia 1998 r. w sprawie ustalenia i zmiany urzędowych nazw miejscowości oraz ustalenia i zmiany rodzaju niektórych miejscowości, m.in. w ówczesnym województwie przemyskim, zyskał drugi człon i do dziś używana jest nazwa Horyniec – Zdrój.

Często się zdarza, że początki niektórych gmin nie są znane, tak też jest w przypadku Horyńca. Jedyne co wiadomo to to, że był zasiedlony już w czasach neolitu, plemiona słowiańskie pojawiły się dopiero we wczesnym średniowieczu. Potem wiadomo, że Horyniec administracyjnie należał do księstwa bełskiego, które powstało w 1388 r. Wówczas to król Władysław Jagiełło tereny te podarował księciu mazowieckiemu, Siemowitowi IV. Najwcześniejsza wiadomość o Horyńcu pochodzi z okazji spisywania aktu, w którym Władysław, książę mazowiecki i władca Rusi, w podziękowaniu za zasługi, nadał szlachcicowi mazowieckiemu Piotrowi zwanemu Pieczykur de Wylcze wieś Horyniec. Mimo, że pierwsza wzmianka dotyczy właśnie tego nadania wystawionego w Bełzie 8 lutego 1444 roku (w dniu sobotnim po dniu św. Doroty Dziewicy 1444) to dzieje miejscowości są na pewno dużo starsze. Przez stulecie Horyniec posiadał wielu właścicieli, takich rodzin jak: Lutosławscy, Gorelowscy, Telefusowie, Stadniccy, Ponińscy i Karłowscy. Tradycje lecznicze miejscowości sięgają XVII wieku, kiedy przybywał na polowania i kąpiele król Jan III Sobieski. Największe zasługi dla rozwoju i aktualnego znaczenia Horyńca wnieśli przedostatni jego właściciele – Ponińscy. To właśnie on odkryli i zagospodarowali w XIX wieku źródła lecznicze Horyńca. Urządzili pijalnię wód mineralnych oraz zakład kąpielowy, który z czasem zyskał rozgłos w kraju i za granicą.

Nieistniejąca dziś pijalnia wód mineralnych w Parku Zdrojowym

Podczas kampanii wrześniowej, w okolicach Horyńca ciężkie boje toczyli żołnierze 21. dywizji piechoty gen. Józefa Kustronia. W konsekwencji paktu Ribbentrop-Młotow na blisko dwa lata osada znalazła się po radzieckiej stronie granicy. Rosjanie, obawiając się ataku wojsk niemieckich, wybudowali pas umocnień zwany „Linią Mołotowa”. Miała ona 1300 km długości, część z nich – dokładnie bunkry – przetrwały do dnia dzisiejszego. Rejon Roztocza wchodził w skład Rejonu Umocnionego Rawa Ruska. W granicach gminy Horyniec-Zdrój zachowane są zgrupowania betonowych schronów w rejonie:

- wzniesienia Hrebcianka k. Polanki Horynieckiej i k. Starego Brusna,

- Nowego Brusna – Podemszczyzny,

- Dziewięcierza - Sopotu.

W sumie na terenie gminy zachowanych jest 23 betonowych schronów bojowych. Schrony stanowią obiekty 2-3-kondygnacyjne. Wyposażone były pierwotnie w 1-2 działa oraz 1-6 ciężkich karabinów maszynowych. Jeden z bunkrów jeszcze do 1997r. posiadał dobrze zachowaną armatę radziecką zabraną do Muzeum Wojska Polskiego. Bunkry stanowią współcześnie przykład ówczesnej fortyfikacyjnej sztuki obronnej z I połowy XX w.

Jeden z bunkrów „Linii Mołotowa” w okolicy Horyńca Zdroju

Druga wojna światowa oraz walki z UPA spowodowały duże zniszczenia w Horyńcu i zniweczyły wszelkie starania poprzednich właścicieli. W maju 1944r. niemal cała ludność polska opuściła Horyniec w obawie przed nacjonalistami ukraińskimi i powróciła dopiero po wyzwoleniu.

W latach 50. podjęto działania zmierzające do przywrócenia osadzie roli kurortu. W 1976 r. miejscowość otrzymała oficjalnie tytuł uzdrowiska, a w 1998 r. zmieniła nazwę na Horyniec – Zdrój.

W chwili obecnej Horyniec – Zdrój liczy ok. 3 tysiące mieszkańców, jest siedzibą gminy oraz centrum handlowym i usługowym dla obszaru znacznie przekraczającego jej granice. Należy do powiatu lubaczowskiego i województwa podkarpackiego. Zaledwie 4 km dzielą go od granicy z Ukrainą.

Bibliografia

Mendelowski S., Gmina Horyniec Zdrój, Krosno 2003,

Proksa M., Horyniec zarys dziejów, Archiwum Państwowe w Przemyślu 1994r.,

Jawor M., Horyniec-Zdrój i okolice, Zamość 2008

Pękala E., Ziemia Lubaczowska. Przewodnik, Rzeszów 2009,

Wład. P., Wiśniewski M., Roztocze Wschodnie. Przewodnik nie tylko dla turystów., Mielec 2004